Καταγραφή της υγιηνής κατάστασης των μελισσών
Η παρακολούθηση και η καταγραφή της υγείας των μελισσιών είναι μείζονος σημασίας, διότι οφείλει να γνωρίζει την συνολική κατάσταση του μελισσοκομείου του, να διατηρεί τα μελίσσια του υγιή και παραγωγικά αλλά και να προλαμβάνει τις ανάγκες τους.
Σε μια εποχή που οι μέλισσες δέχονται αλλεπάλληλες απειλές, όπως είναι η έκθεση σε φυτοφάρμακα, η κλιματική αλλαγή, η περιορισμένη τροφή, το λιγοστό νερό τους θερινούς μήνες, οι ασθένειες, τα παράσιτα και πολλά ακόμη, ο μελισσοκόμος χρειάζεται να ανταπεξέλθει στις νέες προκλήσεις και τις ανάγκες που παρουσιάζονται. Η παρακολούθηση και η καταγραφή της υγείας των μελισσιών είναι μείζονος σημασίας, διότι οφείλει να γνωρίζει την συνολική κατάσταση του μελισσοκομείου του, να διατηρεί τα μελίσσια του υγιή και παραγωγικά αλλά και να προλαμβάνει τις ανάγκες τους. Με την τακτική παρακολούθηση επιτυγχάνεται ο εντοπισμός πιθανών ασθενειών, παρασίτων ή διατροφικών ανεπαρκειών πριν εξελιχθούν σε σοβαρά προβλήματα. Έτσι, κατανοώντας την κατάσταση, μπορεί να πάρει τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με τις θεραπείες, τη διατροφή και την αναπαραγωγή τους. Προκειμένου λοιπόν να επιτευχθεί με επιτυχία η καταγραφή της υγείας των μελισσών, απαραίτητη προϋπόθεση είναι, να μπορεί να αναγνωρίζει τις βασικές ανάγκες και τα ανησυχητικά σημάδια του μελισσιού ώστε η παρέμβαση του να είναι έγκαιρη και αποτελεσματική.
Βασικοί δείκτες για την καταγραφή της κατάστασης της υγείας των μελισσών
Δυναμική του πληθυσμού
Βασικό κριτήριο για την καταγραφή του είναι να λαμβάνετε υπόψη σας κάποιους συγκεκριμένους δείκτες. Αυτοί μας οδηγούν σε συμπεράσματα για την κατάσταση της υγείας των μελισσών, οι οποίοι λειτουργούν συνδυαστικά. Ο πρώτος αφορά τον προσδιορισμό της δυναμικής του πληθυσμού όπου μας φανερώνει το πόσο ισχυρό ή αδύναμο είναι ένα μελίσσι, ανάλογα με το πόσα πλαίσια γεμάτα με μέλισσες υπάρχουν στην κυψέλη. Τα κριτήρια ενός υγιούς πληθυσμού περιλαμβάνουν μια καλή ισορροπία εργατριών, κηφήνων και μιας καλής βασίλισσας ανάλογα φυσικά με την εποχή που διενεργείται ο έλεγχος. Αντίθετα, τα λίγα πλαίσια πληθυσμού υποδεικνύουν μια αποικία μικρότερης δυναμικής η οποία μπορεί να αντιμετωπίζει διάφορα προβλήματα, όπως κακή απόδοση της βασίλισσας, ασθένειες ή άλλους στρεσογόνους παράγοντες. Επομένως, η δυναμικότητα μπορεί να παρατηρηθεί από τον πληθυσμό των μελισσών που περιέχει το κάθε μελίσσι ξεχωριστά.
Εικ.1. Η συγκεκριμένη δυναμική του μελισσιού υποδηλώνει την απουσία του μελισσοκόμου.
Υγεία της βασίλισσας
Ο δεύτερος βασικός δείκτης για την αξιολόγηση της υγείας των μελισσών είναι φυσικά η υγεία της βασίλισσας. Αποτελεί ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη και την παραγωγικότητα του μελισσιού. Το πρώτο κριτήριο που μπορείτε να αναγνωρίσετε είναι η ανατομική της μορφολογία. Μια καλώς αναπτυγμένη βασίλισσα με υγιή φτερά (χωρίς σπασίματα) και με καλοσχηματισμένη κοιλιά αποτελεί μια επιθυμητή εικόνα. Το αντίθετο υποδεικνύει προφανώς κακή ποιότητα και πολύ πιθανόν να εμφανίζεται μειωμένη αποδοτικότητα στην παραγωγή και στην ανάπτυξη του μελισσιού γενικότερα. Εκτός από την μορφολογία της, μια υγιή βασίλισσα γεννά αυγά με συνέπεια σε ένα πυκνό, οργανωμένο μοτίβο. Η εικόνα ενός διάσπαρτου γόνου (χωρίς κάποια πάθηση), η συνεχόμενη τοποθέτηση δυο ή και παραπάνω αυγών μέσα σε ένα κελί για μεγάλο χρονικό διάστημα, η μειωμένη ωοτοκία και η παρουσία βασιλικών κελιών αντικατάστασης, υποδηλώνουν την ύπαρξη μιας κακής βασίλισσας. Ωστόσο, η ποιότητα δεν είναι πάντα στο χέρι του μελισσοκόμου διότι όσο καλή βασιλοτροφία και αν κάνει, τα γενετικά χαρακτηριστικά της βασίλισσας είναι εκείνα που εν τέλει που θα σηματοδοτήσουν την ανάπτυξη του μελισσιού. Οπότε είναι απαραίτητο να διασφαλίσετε καλό γενετικό υλικό στο μελισσοκομείο σας.
Εικ.2.
Μορφολογία του γόνου
Ο τρίτος δείκτης που αποτυπώνει την υγεία των μελισσών μέσα στην κυψέλη, είναι η κατάσταση του γόνου. Για να καταγράψετε την ποιότητά του θα πρέπει να παρατηρήσετε την όψη του. Ένας υγιής γόνος πρέπει να φαίνεται ομοιόμορφος και συμπαγής. Σε αντίθετη περίπτωση, η ύπαρξη διάσπαρτου γόνου, ο αποχρωματισμός του , τα βυθισμένα και τρυπημένα καλύμματα των κελιών, και η δυσάρεστη οσμή είναι κάποια από τα σημάδια που σηματοδοτούν την ύπαρξη ασθένειας στο μελίσσι ή παρουσία κακής βασίλισσας. Οπότε, αρκετές ασθένειες όπως είναι η αμερικάνικη σηψηγονία, η προσβολή από παράσιτα όπως η βαρρόα, επηρεάζουν την ομοιομορφία του γόνου. Για αυτό τον λόγο είναι απαραίτητη η παρακολούθηση του μελισσιού για την προστασία από επιβλαβείς οργανισμούς και ασθένειες.
Εικ.3. Όμορφη και υγιή όψη του γόνου
Παρουσία ασθενειών – παρασίτων
Τέταρτός δείκτης που φανερώνει την κατάσταση της υγείας των μελισσών όπως αναφέρθηκε και παραπάνω είναι η παρουσία ασθενειών και παρασίτων. Οι μέλισσες έρχονται καθημερινά αντιμέτωπες με αρκετούς παθογόνους μικροοργανισμούς που άλλες φορές τους αντιμετωπίζουν μόνες τους με τους μηχανισμούς που αναπτύσσουν (εξυγιαντική συμπεριφορά) και άλλες φορές χρειάζεται η παρέμβαση του μελισσοκόμου. Συνήθως τα συμπτώματα των ασθενειών αρχίζουν να γίνονται εμφανή από τον μελισσοκόμο όταν η άμυνα του οργανισμού πέφτει. Ωστόσο, ένας έμπειρος μελισσοκόμος συνδυάζοντας όλα τα δεδομένα με τους βασικούς δείκτες υγείας των μελισσών μπορεί να αντιληφθεί την ασθένεια από τα πρώτα κιόλας σημάδια.
Εικ.4. Η παρουσία του μικρού κηρόσκορου είναι εμφανής
Συνοπτική Αναφορά των πιο σοβαρών ασθενειών και παρασίτων
Κάποιες από τις πιο σοβαρές ασθένειες-παράσιτα που παρουσιάζονται στη χώρα μας και πλήττουν μαζικά τα μελισσοκομεία είναι η βαρρόα η οποία ζει πάνω στο σώμα των μελισσών και τρέφεται από την αιμολέμφο τους. Η παρουσία της στην κυψέλη προκαλεί την μετάδοση διάφορων ιώσεων με αποτέλεσμα την εξασθένηση και την αποδυνάμωση του οργανισμού της μέλισσας. Συνήθως η υψηλή προσβολή από βαρρόα είναι υπεύθυνη για διάφορες ιογενείς λοιμώξεις, όπως είναι ο ιός των παραμορφωμένων φτερών και ο ιός της χρόνιας παράλυσης των μελισσών. Άλλες σοβαρές ασθένειες που προσβάλουν την υγεία των μελισσών είναι η αμερικάνικη και η ευρωπαϊκή σηψηγονία. Είναι δυο διαφορετικά βακτήρια, με διαφορετικές κλινικές εικόνες όμως και οι δύο προσβάλουν τον γόνο των μελισσών, η κάθε μία σε διαφορετικό στάδιο του γόνου. Η παρουσία της Α.Σ είναι πιο συχνή από την Ε.Σ στη χώρα μας. Επίσης σημαντική ασθένεια που εξασθενεί το μελίσσι είναι η νοζεμίαση. Η Νosema apis και Nosema ceranae, προσβάλλουν τον πεπτικό σωλήνα της ενήλικης μέλισσας με άλλοτε ορατά κλινικά συμπτώματα και άλλοτε όχι (εξαρτάται από ποιον τύπο έχει προσβληθεί). Οι παραπάνω παθογόνοι μικροοργανισμοί είναι κάποιοι που πλήττουν την υγεία των μελισσών και είναι σημαντικό όλοι οι μελισσοκόμοι να μπορούν να τους αναγνωρίζουν. Στην ενότητα ‘μέτρα βιοασφάλειας’ αναφέρονται λεπτομερώς όλες οι ασθένειες και τα παράσιτα μαζί με τις κλινικές εικόνες και τους τρόπους αντιμετώπισης των παραπάνω ασθενειών.
Αποθέματα μελιού και γύρης
Πέμπτος δείκτης και πάρα πολύ σημαντικός για την επιβίωση του μελισσιού είναι τα αποθέματα μελιού και γύρης. Ο μελισσοκόμος πρέπει να γνωρίζει πότε είναι απαραίτητη η χορήγηση τροφής, που αποσκοπεί, τι είδος τροφή θα παρέχει στις μέλισσες, σε τι ποσότητες, συγκριτικά πάντα με την διαθεσιμότητα αποθεμάτων που έχει το κάθε μελίσσι. Όταν ένα μελίσσι δεν διαθέτει επαρκή πλαίσια με μέλι και γύρη αρχίζει να έχει διαφορετική συμπεριφορά. Οι άδειες κηρήθρες, οι νεκροί κηφήνες στην είσοδο εξωτερικά της κυψέλης ή οι νεκρές μέλισσες με το κεφάλι μέσα στο κελί σε περίοδο λιμοκτονίας, η επιθετικότητα λόγω στρες και ο κανιβαλισμός του γόνου είναι κάποιες από τις χαρακτηριστικές συμπεριφορές των μελισσών που βρίσκονται σε κατάσταση πείνας.
Συμπεριφορά μελισσών
Έκτος και τελευταίος δείκτης που απεικονίζει την υγιεινή κατάσταση των μελισσών αφορά την συμπεριφορά τους. Αλλαγές όπως η μειωμένη δραστηριότητα αναζήτησης τροφής σε περιόδους πλούσιας ανθοφορίας, η αυξημένη επιθετικότητα, η παρατήρηση τριμμένων κεριών στην είσοδο της κυψέλης, ο πνιγμός μελισσών στο σιρόπι εντός του τροφοδότη, η αδυναμία ενώ έχει πληθυσμό να τραβήξει την ξηρή τροφή, η ύπαρξη περιττωμάτων πάνω στα πλαίσια ή ακόμη και στα σακουλάκια τροφοδοσίας, η σφαγή στη είσοδο από λεηλάτριες μέλισσες σηματοδοτούν περίτρανα ότι κάτι ανησυχητικό συμβαίνει.
Γενικές συμβουλές για την παρακολούθηση της υγείας των μελισσών
Με τις τακτικές επιθεωρήσεις, η αξιολόγηση της υγείας των μελισσών προλαμβάνει και καλύπτει τις ανάγκες τους. Γι’ αυτό οι επισκέψεις στο μελισσοκομείο χρειάζεται να είναι τουλάχιστον κάθε μία εβδομάδα κατά τη διάρκεια των ενεργών περιόδων. Στις επιθεωρήσεις που θα πραγματοποιηθούν είναι σημαντικό να εξετάζετε την ύπαρξη γόνου, τα αποθέματα τροφής, πιθανά κλινικά και ύποπτα συμπτώματα από ασθένειες-παράσιτα, να ελέγχετε την απόδοση της βασίλισσας με βάση τους βασικούς δείκτες που προαναφέρθηκαν παραπάνω. Οι τακτικές επιθεώρησης συνδυαστικά με τον προληπτικό δειγματοληπτικό έλεγχο και τον προσδιορισμό των παρασίτων μέσα στη κυψέλη (μέτρηση παρασίτων στη βάση) ή με το τεστ ελέγχου άχνης ζάχαρης δρουν ως μέθοδοι παρακολούθησης της υγείας των μελισσών. Για μελισσοκόμους με περιορισμένη εμπειρία, επειδή όλες αυτές οι παρατηρήσεις είναι πολλές, αρκετές φορές επικρατεί μια σύγχυση πληροφοριών και μπορεί να οδηγηθείτε σε λανθασμένη πρακτική. Είναι απαραίτητο λοιπόν, να διατηρείτε ένα λεπτομερές αρχείο για την παρακολούθηση των αλλαγών στην υγεία των μελισσών σας. Κάποιες από τις βασικές πληροφορίες που πρέπει να καταγράφονται στο αρχείο σας είναι η ημερομηνία επιθεωρήσεων, οι θεραπείες που εφαρμόζονται, παρατηρήσεις και πρόσθετες ενέργειες που έχετε κάνει (π.χ. τροφοδοσία). Τέλος, ως μια εναλλακτική μέθοδος καταγραφής της υγείας των μελισσών είναι οι συσκευές παρακολούθησης «έξυπνες ζυγαριές». Με την χρήση των ζυγαριών μπορείτε να μετρήσετε τις μεταβολές του βάρους και να παρακολουθήσετε την ροή του νέκταρος και των αποθεμάτων τροφής μέσα στη κυψέλη. Για να μειώσετε το κόστος αυτής της μεθόδου παρακολούθησης μπορείτε να τοποθετήσετε μόνο μια ζυγαριά κάτω από την κυψέλη σε ένα μελισσοκομείο. Τα δεδομένα που θα αποστέλλονται θα απεικονίζουν την πραγματική εικόνα αυξομειώσεων του βάρους της κυψέλης ενώ ταυτόχρονα θα αποτελεί ενδεικτική εικόνα για το υπόλοιπο μελισσοκομείο. Γενικά η καταγραφή της κατάστασης της υγείας των μελισσοσμηνών αποτελεί απαραίτητη πρακτική για τη διασφάλιση της επιβίωσής τους. Αξιολογώντας τους βασικούς δείκτες υγείας, χρησιμοποιώντας εργαλεία παρακολούθησης (ζυγαριές) και υιοθετώντας βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης, μπορείτε να προστατεύσετε τις αποικίες σας από τις καθημερινές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν.
