Τήρηση αρχείων για τις δραστηριότητες αναπαραγωγής και της κατάστασης των μελισσών
Μία από τις πιο κρίσιμες πτυχές της μελισσοκομίας είναι η διατήρηση ακριβών αρχείων για τις δραστηριότητες αναπαραγωγής της βασίλισσας και τη συνολική κατάσταση του μελισσιού.
Η μελισσοκομία αποτελείται από ένα σύνολο πρακτικών που απαιτούν σχολαστική διαχείριση για τη διασφάλιση της υγείας και της παραγωγικής ικανότητας των μελισσών. Μία από τις πιο κρίσιμες πτυχές της μελισσοκομίας είναι η διατήρηση ακριβών αρχείων για τις δραστηριότητες αναπαραγωγής της βασίλισσας και τη συνολική κατάσταση του μελισσιού. Η τήρηση αρχείων επιτρέπει στους μελισσοκόμους να παρακολουθούν τις γενετικές γενεαλογικές γενεές, να παρακολουθούν την υγεία των κυψελών και να βελτιώνουν την αναπαραγωγική ικανότητά τους. Η παρακολούθηση , δίνει ουσιαστικές πληροφορίες για τη συνολική υγεία, την παραγωγικότητα και τη μακροζωία του μελισσιού.
Προέλευση της βασίλισσας
Για να πετύχετε βιώσιμη μελισσοκομία είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζετε την προέλευση των βασιλισσών που χρησιμοποιείτε. Στην χώρα μας έχουν καταγραφεί 4 φυλές μελισσών από τον Ruttner (1988) οι οποίες είναι, η Apis mellifera carnica (Ιόνιο), Apis mellifera macedonica (Μακεδονία/Θράκη), Apis mellifera cecropia (Κεντρική/Νότια Ελλάδα), Apis mellifera adami (Κρήτη). Ωστόσο, λόγω της μετακινούμενης μελισσοκομίας αλλά και των αγοροπωλησιών υπάρχει μεγάλος υβριδισμός στις ελληνικές φυλές των μελισσών. Αυτή η κατάσταση οδηγεί στην αναγκαιότητα της καταγραφής προέλευσης των βασιλισσών που χρησιμοποιείτε, προκειμένου να υπάρχει η γνώση για το γενετικό υλικό που εκτρέφετε και τη συμπεριφορά που θα αναπτύξει το ίδιο το μελίσσι. Για παράδειγμα, κάποιες φυλές μελισσών μπορεί να χαρακτηρίζονται πιο ήρεμες από κάποιες άλλες ή πιο παραγωγικές, όμως έχει αποδειχθεί από έρευνες ότι η καλύτερη φυλή μελισσών είναι η ντόπια που είναι πιο προσαρμοσμένη στον τόπο της. Όσο καλό γενετικό υλικό και να έχει μια βασίλισσα αν μεταφερθεί σε άλλο περιβάλλον από αυτό που έχει προσαρμοστεί δεν θα μπορέσει να εκφράσει τον γονότυπο της, δηλαδή δεν θα είναι το ίδιο παραγωγική.
Οπότε, στην περίπτωση που αγοράζετε βασίλισσες είναι απαραίτητο να τηρείτε ένα αρχείο με τα στοιχεία του βασιλοτρόφου (πιστοποιητικά, ημερομηνίες αγοράς, αριθμός βασιλισσών), το γενετικό υλικό που εκτρέφει, την κατάσταση της βασίλισσας (γονιμοποιημένη ή αγονιμοποίητη), την μέθοδο γονιμοποίησης που εφαρμόζει (φυσική, τεχνητή σπερματέγχυση), και τα πιστοποιητικά υγείας των βασιλισσών ή παραφυάδων, ότι είναι απαλλαγμένα από ασθένειες ή παράσιτα. Επίσης στο αρχείο σας είναι σημαντικό να καταγράφετε σε ποια μελίσσια προστέθηκαν οι συγκεκριμένες βασίλισσες που αγοράσατε, προκειμένου να μπορείτε να παρακολουθείτε την υγεία και την εξέλιξη τους. Για να πετύχετε τον έλεγχο των βασιλισσών και για να είστε βέβαιοι ότι δεν την αντικατέστησαν, χρειάζεται να είναι μαρκαρισμένη. Σε βάθος χρόνου οι επιθεωρήσεις σας θα γίνουν πιο στοχευμένες, διότι θα έχετε την ευκαιρία να παρακολουθείτε το ιστορικό της κάθε κυψέλης και να κατανοείτε τις αιτίες των προβλημάτων σε περίπτωση που παρατηρήσετε κακή συμπεριφορά της βασίλισσας, κακή γέννα, ασθένειες, αδύναμο πληθυσμό κλπ.
Σε αντίθετη περίπτωση όταν παράγετε μόνοι σας τις βασίλισσες, είναι σημαντικό να τηρείτε ένα αρχείο δεδομένων που να αναγράφει τις ημερομηνίες εκκόλαψης και γονιμοποίησης, να σημειώνετε τις αποικίες που επιλέγετε για το γενετικό υλικό (π.χ. προνύμφες για εμβολιασμό) και τα κριτήρια (χαρακτηριστικά απόδοσης) που την επιλέξατε. Έτσι, με αυτόν τον τρόπο βελτιώνετε το γενετικό υλικό στο μελισσοκομείο σας, ενισχύοντας το κριτήριο της επιλογή σας.
Για τα μελισσοσμήνη (αφεσμοί) άγνωστης προέλευσης που προέρχονται από σμηνουργία, πρέπει πριν την ένταξη τους στο μελισσοκομείο σας, να τα μαρκάρετε μέχρι να σιγουρευτείτε για την υγεία των μελισσών και την ποιότητα των βασίλισσών.
Έλεγχος ποιότητας της ωοτοκίας των βασιλισσών
Μια καλή εικόνα συμπαγής γόνου με ομοιόμορφο σφράγισμα κελιών ενισχύουν την υπόθεση για την ύπαρξη μιας παραγωγικής βασίλισσας. Εκτίμηση της ποιότητας των βασιλισσών πραγματοποιείται μόνο την περίοδο πλήρης ανάπτυξης με παρουσία άφθονης τροφής (οι βασίλισσες δίνουν εξετάσεις). Στην αντίθετη περίπτωση, αποκλείοντας όλα τα υπόλοιπα ενδεχόμενα όπως ασθένειες, παράσιτα, διατροφικές ελλείψεις, αν παρατηρείτε ανομοιόμορφο μοτίβο γόνου με πολλά κενά σε περιόδους που το μελίσσι πρέπει να βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη, τότε αυτή η εικόνα μπορεί να σηματοδοτεί την ύπαρξη μιας βασίλισσας με χαμηλή απόδοση ωοτοκίας. Είναι λογικό πως ανάλογα με την εποχή που πραγματοποιείται ο έλεγχος, η εικόνα του γόνου μέσα στην κυψέλη μεταβάλλεται. Οπότε, στα κριτήρια σας για την απόδοση της ωοτοκίας πρέπει να συμπεριλαμβάνετε τον μήνα του έτους όπως επίσης την μελισσο-χλωρίδα, τα καιρικά φαινόμενα.
Εικ.1. Χαρακτηριστική η ποιότητα της βασίλισσας
Αντοχή σε ασθένειες και παράσιτα
Οι μέλισσες έχουν αναπτύξει πολλαπλούς μηχανισμούς για να αντιστέκονται στις ασθένειες. Ως κοινωνία, οι μέλισσες εντοπίζουν και απομακρύνουν τον άρρωστο ή νεκρό γόνο για να αποτρέψουν την εξάπλωση των λοιμώξεων χρησιμοποιώντας την πρόπολη και ενισχύοντας την άμυνα του μελισσιού ενάντια στα βακτήρια και στους μύκητες. Επίσης, κάποιοι πληθυσμοί παρουσιάζουν αυξημένη υγιεινή συμπεριφορά στη βαρρόα όπου ανιχνεύουν και απομακρύνουν τις νύμφες που έχουν ήδη προσβληθεί . Όλη αυτή η αντοχή που παρουσιάζει η κοινωνία του μελισσιού βασίζεται ως ένα μεγάλο βαθμό στην ποιότητα της βασίλισσας. Μελίσσια με κακή βασίλισσα, είναι πιο επιρρεπή σε ασθένειες και παράσιτα. Οπότε, είναι σημαντικό να καταγράφετε στο αρχείο σας, ποια μελίσσια παρουσιάζουν μεγαλύτερη αντοχή σε ασθένειες και ποια λιγότερο. Έτσι, μέσω ενός συνδυασμού φυσικής επιλογής, αναπαραγωγής και βελτιωμένων πρακτικών διαχείρισης, η ανθεκτικότητα των μελισσών μπορεί μελλοντικά να ενισχυθεί.
Παραγωγικότητα του μελισσιού
Συνήθως οι περισσότεροι μαρκάρετε κάποια μελίσσια στο μελισσοκομείο σας όπου κάθε χρόνο η παραγωγή τους είναι υψηλότερη από κάποια άλλα. Η υψηλή παραγωγή μελιού για παράδειγμα δίνει την εικόνα μιας δραστήριας με καλά χαρακτηριστικά βασίλισσα. Γνωρίζοντας τα καλύτερα παραγωγικά μελίσσια στο μελισσοκομείο σας μπορείτε να αυξήσετε την παραγωγή σας βελτιώνοντας στο μέλλον αυτό το χαρακτηριστικό.
Εικ.2. Απόδοση του μελισσιού σε μέλι-κύριο χαρακτηριστικό της βασίλισσας
Ανίχνευση τάσης σμηνουργίας
Η σμηνουργία είναι μια φυσική συμπεριφορά των μελισσών για την ανάπτυξη και τη επιβίωσή τους. Συνήθως η βασίλισσες που προέρχονται από σμηνουργία είναι καλής ποιότητας και ταϊσμένες με αρκετή ποσότητα βασιλικού πολτού. Ωστόσο, ένας μελισσοκόμος που ρυθμίζει το γενετικό υλικό του μελισσοκομείου του, με βάση τα κριτήρια που θέλει να βελτιώσει όπως, υψηλή παραγωγή μελιού, αντοχή σε ασθένειες, μεγάλη αναπαραγωγική ικανότητα, αποτελεί σαφέστατα ανεπιθύμητο χαρακτηριστικό. Όπως και να έχει, όσο πιο συχνά χρησιμοποιούνται βασίλισσες από σμηνουργία χωρίς να λαμβάνονται μέτρα μετριασμού του φαινομένου άλλο τόσο θα εμφανίζεται στο μελισσοκομείο. Γι’ αυτό η συλλογή σμήνους πρέπει να καταγράφεται, να ελέγχεται, και να αντικαθίσταται η βασίλισσά του.
Συμπεριφορά αποικίας
Η συμπεριφορά ενός μελισσιού μπορεί να εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Η έλλειψη τροφής, οι ασθένειες, τα φυτοφάρμακα, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες ακόμη και η διαχείρισή τους από τον μελισσοκόμο είναι κάποιες από τις αιτίες που ευθύνονται για την συμπεριφορά γενικότερα των μελισσών λόγω του στρες. Μια υγιή βασίλισσα με καλή ωοτοκία παίζει και εδώ σημαντικό ρόλο διοχετεύοντας φερομόνες σε όλη την κυψέλη με αποτέλεσμα το μελίσσι να λειτουργεί αρμονικά. Αντίθετα όταν η βασίλισσα δεν είναι παραγωγική με μειωμένες φερομόνες , το μελίσσι αποκτά μια αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά, μειώνοντας την παραγωγή και μερικές φορές το μελίσσι γίνεται πιο επιθετικό.
Ηλικία Βασίλισσας
Η ηλικία της βασίλισσας παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του μελισσιού. Επιβιώνει στην φύση μέχρι και πέντε χρόνια ενώ για παραγωγική χρήση η μέγιστη απόδοσή της μπορεί να φτάσει τα 2 χρόνια ζωής της. Μετά τα δυο χρόνια η απόδοσή της στην ωοτοκία αρχίζει και μειώνεται. Η εξήγηση στη μείωση των ωοτοκιών οφείλεται στην βιωσιμότητα του σπέρματος αλλά και της ποσότητας που έχει αποθηκευτεί στη σπερματοθήκη της βασίλισσας. Μια ικανή βασίλισσα θα συζευχθεί με επαρκή αριθμό κηφήνων θα αποθηκεύσει και θα διατηρήσει το σπέρμα τον κηφήνων για αρκετό χρονικό διάστημα. Ωστόσο έχει παρατηρηθεί ότι υπάρχει υψηλότερη θνησιμότητα του σπέρματος στη σπερματοθήκη ηλικιωμένων βασιλισσών. Ακόμη και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων που βρίσκονται στις σπερματοθήκες των ηλικιωμένων βασιλισσών είναι πιο αργή από εκείνων των νεότερων.
Περιβαλλοντικές συνθήκες σχετικά με την προσαρμογή της βασίλισσας
Η ικανότητα της βασίλισσας και ολόκληρης της αποικίας να προσαρμόζεται στις περιβαλλοντικές συνθήκες είναι ζωτικής σημασίας. Επιλέξτε βασίλισσες που είναι προσαρμοσμένες στο μικροκλίμα της περιοχής σας και αποφύγετε να κάνετε εισαγωγές και προσμίξεις με άλλες φυλές μελισσών. Καταγράψτε τις αποικίες που έχουν καλή προσαρμογή στις περιβαλλοντικές συνθήκες του τόπου σας και διατηρείστε τους πληθυσμούς τους.
Συμπέρασμα
Η τήρηση αρχείων αποτελεί θεμελιώδη πρακτική στην άσκηση επιτυχούς μελισσοκομίας, ιδιαίτερα στην παρακολούθηση των συνθηκών αναπαραγωγής των βασιλισσών. Διατηρώντας συστηματικά τα αρχεία καταγραφής μπορείτε να βελτιώσετε το γενετικό σας υλικό, ενισχύοντας τους δείκτες απόδοσης για μία βιώσιμη μελισσοκομία. Η τήρηση ιστορικού είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της υγείας και της μακροζωίας των μελισσών σας.
