Μαρκάρισμα των κυψελών που χρήζουν περαιτέρω προσοχής

Οι επιθεωρήσεις των κυψελών είναι απαραίτητες στη μελισσοκομία οι οποίες αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για την αποτελεσματική διαχείριση των μελισσιών. Μέσω αυτών των επιθεωρήσεων, οι μελισσοκόμοι αποκτούν κρίσιμες γνώσεις που καθοδηγούν τις αποφάσεις τους για άμεση και μακροχρόνια φροντίδα των κυψελών.

Πρώτα απ’ όλα, οι μέλισσες δεν είναι όπως τα περισσότερα άλλα ζώα που διατηρούμε, δεν απαιτούν καθημερινή προσοχή. Αυτό είναι τόσο μεγάλο όφελος όσο και μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τους περισσότερους μελισσοκόμους. Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι οι μέλισσες συνήθως δεν χρειάζονται καθημερινή προσοχή, αλλά περιστασιακά. Ενώ ένα ημερολόγιο μπορεί να σας δώσει μια γενική ιδέα για το τι μπορεί να χρειάζεται μια κυψέλη, δεν θα είναι οριστικό ούτε θα λαμβάνει υπόψη συγκεκριμένες και μοναδικές καταστάσεις. Είναι ευθύνη του μελισσοκόμου να είναι εκεί για τις μέλισσες όταν χρειάζονται βοήθεια.

Ένας γρήγορος έλεγχος σε μια κυψέλη μπορεί να περιλαμβάνει μια γρήγορη ματιά στη δραστηριότητα των μελισσών γύρω από την είσοδο και στη συνέχεια εσωτερικά ώστε:

– Να βεβαιωθείτε ότι ο πληθυσμός του μελισσιού φαίνεται φυσιολογικός

– Υπάρχουν αποθέματα τροφών

– Η γέννα της βασίλισσας κρίνεται υγιή και φυσιολογική

– Ο γόνος είναι επίσης υγιής και συμπαγής

– Αν εισέρχονται τροφές στην κυψέλη και σε τι ποσότητες

– Ότι δεν υπάρχει μεγάλο φορτίο βαρρόα και γενικά ότι το μελίσσι συνεχίζει απρόσκοπτα την ανάπτυξή του χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα.

Όλα αυτά μπορούν να εξακριβωθούν μέσα σε ένα λεπτό περίπου. Όταν τα πράγματα δεν φαίνονται καλά, τότε απαιτείται πιο προσεκτική και λεπτομερή επιθεώρηση. Ένα μελίσσι που είναι υγιή, έχει μια βασίλισσα ωοτοκίας παρούσα, έχει αυγά και γόνο σε όλα τα στάδια και είναι εμφανώς εργατική, αποτελεί μεγάλη ανακούφιση για τον μελισσοκόμο! Πολλά μπορούμε να αντιληφθούμε αλλά και να μάθουμε για την κατάσταση των μελισσιών παρατηρώντας μόνο την είσοδο της κυψέλης και είναι κάτι που αποτελεί διαδικασία ρουτίνας σε όλες τις επισκέψεις στο μελισσοκομείο.

Σε ευνοϊκές καιρικές συνθήκες και ανάλογα με την εποχή, μια ικανοποιητική κίνηση μελισσών έξω από την κυψέλη,  με αρκετή γύρη να μεταφέρουν, αποτελεί ένδειξη ότι όλα είναι όπως πρέπει, εφόσον δεν συντρέχουν άλλοι λόγοι ανησυχίας όπως για παράδειγμα νεκρές μέλισσες στην είσοδο των κυψελών, τρίματα κεριού που αποτελεί ένδειξη λεηλασίας. Όταν υπάρχει μικρή δραστηριότητα στις ίδιες συνθήκες, υποδηλώνει ότι τα πράγματα δεν είναι καλά και μπορεί να απαιτείται πιο ενδελεχή επιθεώρηση.

Υπάρχουν πάντα ερεθίσματα που μπορείτε να διερευνήσετε από ένα μελίσσι που έχει καταρρεύσει, βελτιώνοντας τη μελισσοκομική σας πρακτική και τη γενική υγεία του μελισσοκομείου. Είναι σημαντικό να αφιερώσετε χρόνο για να αναλύσετε προσεκτικά τις αποτυχίες (εάν προέρχεται από λάθος χειρισμών) εντοπίζοντας την αιτία τους και να προσαρμόσετε τη μελισσοκομική σας πρακτική διασφαλίζοντας ότι δεν θα συμβεί ξανά το ίδιο. Ομοίως, οι επιτυχίες θα πρέπει να αναλύονται και να επιβεβαιώνονται με παρόμοιο τρόπο ως αποτέλεσμα ορθής πρακτικής και όχι απλώς ως τυχαίο γεγονός. Όλα αυτά θα αποτελέσουν ένα χρήσιμο αρχείο απόδοσης των μελισσιών σε διάφορες εποχές, παίζοντας καταλυτικό ρόλο σε μελλοντικές πρακτικές διαχείρισης. Οι επιθεωρήσεις των κυψελών είναι μια από τις πρωταρχικές και πιο συχνές πρακτικές διαχείρισης στη μελισσοκομία, και ιδιαίτερα μια από τις λίγες που οι μελισσοκόμοι έχουν υψηλό βαθμό ευθύνης και ελέγχου. Η συχνότητα των επιθεωρήσεων ποικίλλει συχνά ανάλογα με την εποχή και την τοποθεσία, καθώς και με συγκεκριμένους παράγοντες του μελισσοκόμου. Γενικά, οι επιθεωρήσεις είναι ιδιαίτερα συχνές στην αρχή και κατά τη διάρκεια αναπτυξιακής περιόδου (άνοιξη και καλοκαίρι, αντίστοιχα). Κατά τη διάρκεια του χειμώνα και κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες, η συχνότητα επιθεώρησης συνήθως μειώνεται στο ελάχιστο.

Ο μελισσοκόμος γενικότερα θα πρέπει να γνωρίζει άπταιστα την βιολογία του μελισσιού, να είναι σε θέση άμεσης, έγκυρης και αποτελεσματικής διάγνωσης διαφόρων συμπτωμάτων καθώς επίσης καλός γνώστης για τα μέτρα αντιμετώπισης, πρόληψης ή καταστολής που θα εφαρμόσει. Όλα αυτά προϋποθέτουν στοχευμένες χρονικές επιθεωρήσεις ανάλογα με το τι έχει να αντιμετωπίσει. Μελίσσια τα οποία παρεκκλίνουν από την σύντομη περιγραφή παρακάτω, μαρκάρονται και ακολουθούν το πρωτόκολλο που προβλέπεται σε κάθε περίπτωση.

Κύρια σημεία που πρέπει να ελέγξετε κατά τη διάρκεια μιας πλήρους επιθεώρησης ανάλογα με την εποχή είναι η υγεία, οι συνθήκες διαβίωσης του μελισσιού, η ανάπτυξη, η ποιότητα της βασίλισσας, ακολουθώντας μια απλή λίστα ελέγχου.

1. Οι μέλισσες συλλέγουν και αποθηκεύουν γύρη και μέλι στην κυψέλη;

2. Υπάρχουν αποθέματα τροφής;

3. Υπάρχει επαρκής χώρος για την ωοτοκία της βασίλισσας;

4. Η επιφάνεια του  γόνου φαίνεται υγιής;

5. Ο γόνος είναι συμπαγής, διάσπαρτος, έχει όψη μωσαϊκού;

6. Η βασίλισσα γεννάει κανονικά;

7. Οι προνύμφες και τα αυγά φαίνονται υγιή;

8. Υπάρχουν νεκρές μέλισσες ή δυσάρεστες οσμές;

9. Υπάρχουν ενδείξεις για βασιλικά κελιά σμηνουργίας;

10. Υπάρχουν σημάδια λεηλασίας ή εισβολής ζώων;

11. Το μελίσσι αναπτύσσεται κανονικά σε σχέση με την προηγούμενη επιθεώρηση;

12. Έχει τον κανονικό, για την εποχή πληθυσμό;

Επιθεωρώντας…..
Η ποσότητα του γόνου είναι καθοριστική για την ανάπτυξη και την επιβίωση ενός μελισσιού. Ο γόνος πρέπει να είναι παρών καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ανάπτυξης του μελισσιού, εκτός από το χειμώνα ή σε ορισμένες ειδικές περιστάσεις. Η ποσότητα του γόνου ακολουθεί έναν ετήσιο κύκλο και εξαρτάται κύρια από τη γεωγραφική θέση του μελισσιού (π.χ. διαθεσιμότητα τροφής, καιρικές συνθήκες) και από την ποιότητα της βασίλισσας.
Η οπτική παρατήρηση της συνοχής του γόνου (συμπαγής γόνος). Ένας προβληματικός «διάσπαρτος» γόνος (π.χ. > 10% άδεια κελιά) μπορεί να είναι σημάδι προβλήματος που σχετίζεται με την ποιότητα του σπέρματος των κηφήνων ή μπορεί να είναι ενδεικτικό της παρουσίας μολυσματικών παραγόντων ή παρασίτων (π.χ. βαρρόα).
Ο έλεγχος για την παρουσία κηφηνόγονου παρατηρώντας όλες τις πλευρές των πλαισίων γίνεται ήδη από πολλούς μελισσοκόμους. Τα κελιά είναι μεγαλύτερα από τα εργατικά και είναι εύκολα αναγνωρίσιμα. Η παρουσία υπερβολικού γόνου κηφήνων  μπορεί να αποτελεί σημάδι ότι η βασίλισσα δεν γεννά γόνιμα αυγά, ότι είναι νεκρή ή στείρα.

Η παρουσία των βασιλικών κελιών έχει τρεις έννοιες και πρέπει να ερμηνεύεται ως:
– Αντικατάσταση βασίλισσας που έχει χαθεί ξαφνικά από ατύχημα. Ορισμένες βασίλισσες εκτρέφονται σε βασιλικά κελιά έκτακτης ανάγκης. Οι συνέπειες για τη επιβίωση του μελισσιού είναι θετικές γιατί η βιωσιμότητά της θα διασφαλιστεί όχι όμως  και η ποιότητά της.
– Φυσικής αντικατάστασης βασίλισσα όπου στην αρχή συνυπάρχουν και οι δύο, ενώ στην συνέχεια η παλιά βασίλισσα θα εξαλειφθεί από την κόρη της. Γενικά, δεν αναπαράγονται σμήνη όταν το μελίσσι αντικαθιστά με αυτόν τον τρόπο  τη βασίλισσά του. Οι συνέπειες για το μελίσσι είναι θετικές γιατί μια νεαρή βασίλισσα θα αντικαταστήσει την προηγούμενη που δεν ήταν σε καλή κατάσταση (π.χ. ανεπαρκής έκκριση φερομονών, τραυματισμός, ωοτοκία μη γονιμοποιημένων αυγών κ.λπ.).
– Αναπαραγωγή και σμηνουργία. Οι συνέπειες είναι σοβαρές γιατί περίπου τα 2/3 του μελισσιού θα εγκαταλείψει την κυψέλη μαζί με την παλιά βασίλισσα, ενώ πιθανά θα ακολουθήσουν και μεθεσμοί με αποτέλεσμα το μητρικό μελίσσι να αποδεκατίζεται.
Νεκρές μέλισσες (βιωσιμότητα εργατριών μελισσών από μελίσσι σε δεδομένο χρονικό σημείο)
-Ποσοστό θνησιμότητας εργατριών μελισσών
-Αριθμός νεκρών μελισσών μέσα στην κυψέλη
-Αριθμός νεκρών μελισσών μπροστά από την κυψέλη
– Αριθμός νεκρών μελισσών στο κάτω μέρος της κυψέλης
Το ποσοστό θνησιμότητας των μελισσιών αποτελεί μία έκφραση της υγείας τους. Οι εργάτριες έχουν διάρκεια ζωής μερικών εβδομάδων κατά την ενεργό περίοδο και αρκετών μηνών κατά τη διάρκεια του χειμώνα (ανάλογα με την ευρωπαϊκή γεωγραφική περιοχή). Εάν οι εργάτριες πεθάνουν πρόωρα, αυτό έχει αρνητικό αντίκτυπο στο ίδιο το μελίσσι. Οι τροφοσυλλέκτριες συνήθως αν δεν υπάρχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα πεθαίνουν στα χωράφια, χωρίς να αναμένεται να βρεθεί μεγάλος αριθμός μελισσών στο περιβάλλον της κυψέλης. Η παρουσία νεκρών μελισσών έξω ή γύρω από την κυψέλη μπορεί να είναι ενδεικτική ενός προβλήματος υγείας που προκαλεί υψηλή θνησιμότητα ενήλικων μελισσών. Οι νεκρές μέλισσες έξω από την κυψέλη συχνά διασκορπίζονται από τον άνεμο ή τρώγονται από αρπακτικά (σφήκες κ.λπ.), και ως εκ τούτου, η καταμέτρηση των νεκρών μελισσών γύρω από την κυψέλη μπορεί να υποτιμηθεί. Επίσης δεν αναμένεται να βρεθεί μεγάλος αριθμός  νεκρών μελισσών εντός της κυψέλης υπό κανονικές συνθήκες γιατί συνήθως μεταφέρονται έξω από τους εργάτριες. Η παρουσία πολλών νεκρών μελισσών μέσα στην κυψέλη είναι ενδεικτική κάποιου προβλήματος υγείας. Αυτός ο δείκτης θεωρείται βασικός καθοριστικός παράγοντας για την κατάσταση της υγείας του μελισσιού καθώς αξιολογεί την πιθανή μη φυσιολογική θνησιμότητα των μελισσών εκείνη τη στιγμή.

Η παρουσία κλινικών συμπτωμάτων στο γόνο (διάσπαρτος, τρύπιος, δυσάρεστη οσμή κ.λ.π.) ή σε ενήλικες μέλισσες ( χωρίς φτερά, μικροσκοπικές σε μέγεθος) είναι ενδεικτική ότι οι μολυσματικοί παράγοντες ή/και παράσιτα δρουν ως στρεσογόνοι παράγοντες και συνεπώς επηρεάζουν την υγεία του μελισσιού. Τα κλινικά συμπτώματα πρέπει να ανιχνεύονται το συντομότερο δυνατό προκειμένου να εφαρμοστούν μέτρα για τη μείωση των επιπτώσεων της νόσου και της εξάπλωσής του. Ο αντίκτυπος της νόσου στο μελίσσι μπορεί να εξαρτάται από τον τύπο του παράγοντα που εμπλέκεται και την πίεση της μόλυνσης.  Ωστόσο, δεν θεωρείται πάντα εφικτή η ταυτοποίηση του αιτιολογικού παράγοντα σε όλες τις περιπτώσεις όπου μια αποικία μελισσών εμφανίζει κλινικά συμπτώματα. Γενικότερα σύμφωνα με τα παραπάνω υπάρχει σαφής υποψία προσβολής από βαρρόα, ευρωπαϊκή ή αμερικάνικη σηψηγονία.
 
Η Νοζεμίαση που προκαλείται από το N. apis και το N. ceranae έχει αναφερθεί ως σοβαρή ασθένεια των μελισσών σε εύκρατα κλίματα. Η ασθένεια επηρεάζει τις ενήλικες μέλισσες και προκαλεί μείωση στον πληθυσμό της αποικίας, τη μακροζωία των ενήλικων μελισσών και τα ποσοστά επιβίωσης το χειμώνα. Επί του παρόντος, το N. ceranae βρίσκεται πιο συχνά από το N. apis στη χώρα μας. Η ασθένεια μπορεί να εμφανιστεί καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Χαρακτηριστική είναι η απουσία διάρροιας στις συλλέκτριες μέλισσες. Φαίνεται ότι πεθάνουν μακριά από την κυψέλη, προκαλώντας προοδευτική μείωση των πληθυσμών (χωρίς να παρατηρηθεί παρουσία νεκρών μελισσών) μέχρι την ολική απώλεια του σμήνους.  Τα μικροσκοπικά σπόρια του N. ceranae δύσκολα διακρίνονται μορφολογικά από αυτά του N. apis. Είναι δυνατό να γίνει διάγνωση μόνο μέσω της PCR (αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης), μια μοριακή τεχνική βιολογίας, η οποία επιτρέπει τον προσδιορισμό της αλληλουχίας ενός πολύ συγκεκριμένου και χαρακτηριστικού τμήματος του γονιδιώματος του N. ceranae στα σπόρια. Το κόστος και η διαθεσιμότητα αυτής της εξέτασης εξαρτάται από κάθε χώρα και εργαστήριο.
 
Η κιμωλίαση είναι μια ασθένεια που προκαλείται από τον μύκητα Ascosphaera apis. Ο μύκητας προσβάλλει τις προνύμφες, οι οποίες μουμιοποιούνται και πεθαίνουν. Μείωση της ικανότητας αναζήτησης τροφής, της παραγωγής μελιού, μείωση αναπαραγωγής των μελισσών, μερικές από τα σημαντικές επιπτώσεις στα μελισσοσμήνη. Ωστόσο, η κιμωλίαση θεωρείται ως ασθένεια που σχετίζεται με το στρες των μελισσών. Τα περιστατικά είναι γενικά υψηλότερα όταν μια αποικία υπόκειται σε απότομες αλλαγές θερμοκρασίας ή άλλες πηγές στρες. Ορισμένοι στρεσογόνοι παράγοντες στο μελίσσι μπορεί να περιλαμβάνουν μεγάλες περιόδους υγρών ή ξηρών συνθηκών, κακή διατροφή, αποτυχία βασίλισσας ή μετακίνηση κυψελών. Η νόσος είναι πιο συχνή την άνοιξη, όταν οι θερμοκρασίες είναι πιο κρύες, αλλά ο γόνος επεκτείνεται γρήγορα και ο μικρός αριθμός των μελισσών δεν μπορεί να διατηρήσει τη θερμοκρασία στην περιοχή του γόνου. Συνήθως οι πρώτες προνύμφες που προσβάλλονται από την ασθένεια είναι αυτές που αναπτύσσονται γύρω από τις άκρες του γόνου όπου οι θερμοκρασίες είναι πιο δύσκολο να διατηρηθούν. Τα κλινικά συμπτώματα της νόσου είναι τα εξής: Το κάλυμμα του κελιού μπορεί έχει μικρές οπές ή να φαίνεται ελαφρώς πεπλατυσμένο. Οι μούμιες από κιμωλίαση μπορούν συχνά να φανούν στις κηρήθρες, στην είσοδο ή στον πάτο της κυψέλης. Η παρατήρηση των κηρηθρών μπορεί να αποκαλύψει διαφορετικά στάδια της νόσου όπως φρέσκα πτώματα προνυμφών καλυμμένα με λευκό βαμβακερό μυκήλιο και αποξηραμένες μούμιες που εμφανίζονται ως λευκές, σκούρες ή συνδυασμός λευκών και σκούρων.

Το Varroa destructor είναι ένα παράσιτο ενήλικων μελισσών και προνυμφών. Η βαρρόωση μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση του μελισσιού. Το άκαρι μπορεί εύκολα να ανιχνευθεί και να αναγνωριστεί στην αποικία, κατά την οπτική επιθεώρηση της κυψέλης. Η βαρρόα θεωρείται ο πιο σημαντικός παράγοντας για τη θνησιμότητα των μελισσιών και είναι ευρέως διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται συνήθως για τον έλεγχο των ακάρεων είναι τα οργανικά οξέα, αιθέρια έλαια, συνθετικά πυρεθροειδή, οργανοφωσφορικά και αμιτράζη. Ένας συνδυασμός τεχνικών βιολογικών μέτρων (π.χ. αφαίρεση κηφηνόγονου, εγκλωβισμός βασίλισσας ακολουθούμενη από εφαρμογή με οξαλικό οξύ) είναι ένας καλός βιολογικός συμβιβασμός.

Προσαρμογή ντόπιων πληθυσμών μελισσών.
Άλλος ένας παράγοντας μείωσης του πληθυσμού των μελισσών λόγω μη προσαρμοστικότητας σε τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες είναι η εισαγωγή ξένου γενετικού υλικού στο μελισσοκομείο. Γενικά πιστεύεται ότι οι καλύτεροι προσαρμοσμένοι τοπικά πληθυσμοί μελισσών (κλίμα, πηγές τροφής, κ.λπ.) είναι τα υποείδη γηγενών μελισσών που έχουν αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια χιλιετιών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι μεγάλο μέρος της μεταβλητότητας στην επιβίωση των αποικιών μελισσών συνδέεται με την τοπική προσαρμοστικότητα, αντιπροσωπεύοντας διαφορές στο κλίμα, τη βλάστηση, την πίεση προσβολής και τη διαχείριση των αποικιών. Σε ένα δεδομένο περιβάλλον, η υγεία των μελισσών μπορεί να επηρεαστεί από τη γενετική τους. Για παράδειγμα, η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει άμεσα τις ημερομηνίες ανθοφορίας, η οποία μπορεί να έχει αρνητική επίδραση σε υποείδη των οποίων ο κύκλος ανάπτυξης των αποικιών δεν είναι πλήρως προσαρμοσμένος.