Inwinteren in de broedbak
Na de laatste zomeroogst is het al tijd om jouw bijenvolken klaar te maken voor de winter (~augustus). Je kunt jouw volken op één of twee broedbakken laten overwinteren. Nu of in september kun je nog een varroabehandeling uitvoeren
Na de laatste honingoogst kun je de honingzolder(s) van elk volk met leeggeslingerde ramen ‘s avonds terugzetten op de bijenkast, met een dekplank met voedergat tussen broedbak en honingzolder. Op deze manier zullen de bijen slechts de honingramen leeglikken en niet opnieuw vullen. Het is best geen honingramen van het ene volk bij een ander te zetten om eventuele besmetting van ziektes te voorkomen. Nu kun je al het koninginnenrooster verwijderen indien je dat gebruikt. Je kunt er ook voor kiezen de leeggeslingerde ramen niet te laten uitlikken, wat de was een beschermlaagje honing geeft en ervoor zorgt dat de bijen het volgende jaar aangetrokken worden naar de honingzolder wanneer je die er weer opplaatst. In dit geval bewaar je deze ramen best in een koelcel om fermentatie van de honing in een vochtige omgeving te voorkomen.
Na een drietal dagen kun je de ramen, honingzolders en eventueel overtollige broedbakken opbergen. Je kunt jouw volken op één of twee broedbakken laten overwinteren (of zelfs op anderhalve). Voordelen van het overwinteren op één broedbak zijn een gemakkelijkere thermoregulatie voor de bijen en dat je de was van de tweede broedbak meteen kunt smelten en je dus geen risico loop dat het ‘s winters beschimmelt. Een voordeel van het inwinteren op twee broedbakken is dat er meer stuifmeel beschikbaar blijft, wat belangrijk is voor het broed in het vroege voorjaar. Volken die gedurende het seizoen op één broedbak hebben gestaan, kunnen normaal gezien op één broedbak blijven staan. Volkeren op twee broedbakken verklein je best tot één indien de bijen minder dan een volledige broedbak bevolken, om schimmel te voorkomen op de onbezette ramen. HEt is ook heel belangrijk om te bekijken of jouw bijenvolken voeding nodig hebben om de winter door te komen (cfr. “Toediening en nazicht van wintervoer“).
Je kunt ook vulblokken gebruiken aan de zijkanten van de broedbak(ken) ter vervanging van lege kantramen.
Wat betreft warmteregeling van de bijenkast zijn er twee directe manieren waarop we de temperatuur binnenin kunnen beïnvloeden:
– Het aanbrengen van isolatie, wat ervoor zorgt dat de warmte langer binnenblijft (Toomemaa et al., 2016; Mitchell, 2023).
– Het aanbrengen van een tijdelijke zwarte kleur rond de bijenkast vanaf het najaar, bv. met een zwarte plastiek folie, wat ervoor zorgt dat de kast sneller opwarmt, wanneer de zon erop schijnt (Wineman et al., 2003).
Aangezien onze winters in België niet heel koud zijn, zijn er hoe dan ook geen extreme maatregelen nodig, zoals het inpakken van de kast of het onderbrengen van de kasten in koele kelders tijdens de winter. Wat we voor een gematigd klimaat als in België wel aanraden bij houten kasten is om aan de twee zijkanten telkens een vulblok aan te brengen (El Agrebi et al., 2021). Om dezelfde reden raden we ook aan om dubbelwandige kasten te gebruiken. Dit type kasten heeft namelijk aan de voor- en achterkant een extra laag isolatie. Met twee vulblokken erbij zijn dus de vier zijkanten van je kast ietwat geïsoleerd. Dit zorgt voor minder consumptie van wintervoedsel en er zijn wetenschappelijke aanwijzingen dat dit ook de overlevingskansen van bijenvolken in de winter verhoogt. Te veel consumptie van wintervoorraad in tijden waarin de bijen niet op reinigingsvlucht kunnen gaan, kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat hun darmen vol komen te zitten, wat dan weer tot roer leidt. Vulblokken verhinderen eveneens dat onbezette kantramen beschimmeld geraken. Het plaatsen ervan lukt waarschijnlijk nog niet wanneer je een volk van twee broedbakken naar een terugbrengt. Je kunt dit op een later tijdstip doen wanneer het volk verder gekrompen is. Als je op twee rompen inwintert, kan je zelfs twee vulblokken gebruiken per zijkant.
Ook raden we aan om na het toedienen van wintervoeding een isolatielaag aan te brengen boven de dekplank, om de warmte die normaal gezien opstijgt beter in de kast te houden (St. Clair et al., 2022; Möbus, 1998). Dit isolatiemateriaal kan vanalles zijn, zoals isolatie uit de bouw, oud textiel zoals vloerbekleding, een jutezak of een kussensloop gevuld met stro bv. Hier hebben we een stuk isolatieplaat uit de bouw. Indien je in de winter geen isolatielaag bovenop de dekplank aanbrengt, kan de vochtige stijgende lucht zelfs al condenseren op de dekplank. In het slechtste geval kunnen de koude condensdruppels op de onderkant van de dekplank dan neerslaan op de bijen, wat hen verzwakt of zelfs kan doden (Toomemaa et al.; Oliver, 2020a; Oskin et al., 2022). Als je het voedergat openlaat en het isolatiemateriaal vochtabsorberend is, laat je bovendien voldoende ventilatie toe (Schotman, 1947, §175; Warré, 1948), alhoewel Oliver (2020) hier geen voorstander van is, omdat het isolatiemateriaal zelf dan vochtig wordt, waardoor de isolerende werking vermindert (water geleidt goed warmte). Je kunt dit compenseren door voor een zo dik mogelijke isolatielaag te zorgen.. Anders kun je gewoonweg de varroaschuif op de open positie laten staan.
Bij het opbergen van je materiaal ontsmet je het, indien je het materiaal opnieuw wenst te gebruiken in het volgende seizoen (cfr. “Slechts ziektevrije bijen en ramen naar andere kolonies overzetten“). Oud, donker gekleurd raat verwijder of smelt je (cfr. “Verwerking van de bijenwas (van het weghalen van oude raten tot productie van nieuwe wasafels“).
Verklein de vliegspleet om muizen buiten te houden die wel eens zouden willen overwinteren tussen de bijen. Ten slotte zorg je ervoor dat je bijen complete rust kunnen hebben wanneer het koud wordt in de wintermaanden.
Referenties:
El Agrebi, N., Steinhauer, N., Tosi, S., Leinartz, L., de Graaf, D. C., & Saegerman, C. (2021). Risk and protective indicators of beekeeping management practices. Science of the Total Environment, 799, 149381. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2021.149381
Mitchell, D. (2023). Honeybee cluster—not insulation but stressful heat sink. Journal of the Royal Society Interface, 20(208), 20230488. https://doi.org/10.1098/rsif.2023.0488
Möbus, B. (1998). Brood rearing in the winter cluster. ABJ July 1998: 511-514.
Oskin, S. V., Ovsyannikov, D. A., & Shishigin, I. N. (2022). Modeling Beehive Microclimate at the End of Wintering. Biophysics, 67(1), 85-91. DOI: 10.1134/S0006350922010122
Toomemaa, K., Mänd, M., & Williams, I. H. (2022). Wintering of honey bee colonies in cylindrical nest cavities versus oblong box-hives in a North European climate. Journal of Apicultural Research, 54(4), 285-291. https://doi.org/10.1080/00218839.2016.1169645
St. Clair, A. L., Beach, N. J., & Dolezal, A. G. (2022). Honey bee hive covers reduce food consumption and colony mortality during overwintering. Plos one, 17(4), e0266219. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0266219
Toomemaa, K., Martin, A. J., Mänd, M., & Williams, I. H. (2013). Determining the amount of water condensed above and below the winter cluster of honey bees in a North—European Climate. Journal of Apicultural Research, 52(2), 81-87. https://doi.org/10.3896/IBRA.1.52.2.17
Schotman, J. W. (1947). Handboek der moderne bijenteelt. De Driehoek, Nederland. 715p.
Warré, A. (1948). L’apiculture Pour Tous. Saint-Symphorien: Warre. 12ème éditon. 118p. Link met Engelsatlige vertaling: translation.PDF
The Nosema Problem: Part 7C – The Prevention of Dysentery – Scientific Beekeeping
INWINTEREN VAN BIJENVOLKEN – konVIB
Inwinteren: een bijenvolk voorbereiden op de winter (bijenclub.com)
Beekeeping | When & How To Prepare Your Bees For Winter (youtube.com)
Verzeker je ervan dat je een goede opbouw hebt van winterbijen in deze periode. Hiervoor zijn genoeg voedsel, een lage varroalast en een goed leggende koningin nodig met genoeg beschikbare ramen in het broednest waarin ze kan leggen. Nu een goede populatie winterbijen ontwikkelen is een noodzakelijke voorwaarde om jouw kolonies de winter te laten doorkomen.
